17 VE 18. YÜZYILLARDA KAPADOKYA BÖLGESİNDE HÂKİMDİLER

Sürekli iktidar değişikliklerinin yanı sıra, bölgeyi istila edenlerin her seferinde, ürünleri yağmalamaları ve baskı yapmaları ile bunalan Kapadokya halkı, Roma imparatorluk merkezinde Cumhuriyet yönetiminin devrilmesinden sonra, giderek Roma´nın ağır baskısı altına girmiş, bölgedeki krallar Roma yönetiminin birer uydusu haline gelmişler. Kapadokya, M.S. 17´de Roma Kralı Tiberius tarafından Roma´ya bağlanmış, bir yıl sonra da vilayet ilan edilerek bir vali atanmış.

Kapadokya Eyaletinin sınırları kuzeyde Samsun´a, güneyde Klikya´ya, batıda Tuz Gölü´ne, doğuda Fırat kıyılarına kadar uzanmış. M.S. 18´de çok zengin ve gelişmiş bir şehir olarak karşımıza çıkan Avanos, yörenin en önemli politik ve dini merkezlerinden biridir. Krallık hiyerarşisinin üçüncü adamı olan Avanos rahibine hizmet eden Euphrates´in yazıları bize Avanos´ta çok sağlam ve güçlü bir aristokrasinin varlığını göstermekte. İlk çağlardan beri Kapadokya´nın en önemli kenti olan Kayseri, Romalılar döneminde de Kapadokya´nın merkezidir. İmparator Tiberus tarafından Sezare (Kayseri) adı verilen şehrin etrafı, daha sonraki yıllarda İran´dan gelen Sasani saldırılarına karşı Gordianus tarafından surlarla çevrilmiştir.

Roma döneminde de Doğu´dan gelen saldırılar devam etmiştir. Gerek bu saldırılar yoluyla toprakları ele geçirerek gerekse göç yoluyla gelip bu topraklara yerleşenlere karşı Romalılar lejyon denen askeri birlikleriyle mücadele etmişler. Diğer taraftan Anadolu´da yayılmaya başlayan Hıristiyanlar için Roma dönemi hareketli bir dönem. Bilindiği gibi, Hıristiyanlığın ilk yılları puta tapan Roma Devleti´nin ağır baskıları altında geçmiş, bu da Hıristiyanları büyük şehirlerden kayalık gizli alanlara kaçmaya yöneltmiştir. Bölgede ilk Hıristiyan yerleşmeler, Aziz Paulus´un bir misyonerlik gezisi sırasında burayı keşfetmesiyle başlar. Hıristiyanların bölgede yaygın olarak görülmeye başladığı dönem, III. yüzyıldır. Roma Kralı Diokletien´in Hıristiyanlara uyguladığı baskı ve takibat, ardılı I. Konstantin´in Hıristiyanlığı kabul etmesiyle başlayan rahatlama ile yaşanan bu dini heyecan devri, aslında aynı zamanda pek çok doğal külte inanmanın da doğal sayıldığı dini bir senkretizm devridir.

Bu tarihten sonra Romalılar, Bizanslılar ve ardıllarının Kapadokya halkını kendi kültürlerine asimile etme gayreti içinde olmadıkları anlaşılmakta. Romalılar´ın Orta ve Doğu Anadolu´yu ele geçirdikten sonra yaptıkları ilk iş bölgeyi Ege´ye bağlayan bir yol yaparak iki önemli merkez arasında ulaşımı sağlamak olmuştur. Askeri ve ticari açıdan yapımı büyük önem taşıyan bu yol, Kapadokya´dan geçmektedir. Böylece, Anadolu´nun iç kesimlerinin denizle bağlantısı sağlanmıştır. Ancak, deniz ticaretinin toprak ürünleriyle desteklenmemesi sonucu bir ekonomik bunalım başlamıştır. Kral Antonin zamanında patlak veren ekonomik bunalım 284 yılında İmparator Diokletien´in tahta çıkışına kadar devam etmiştir.

Bu dönemde İmparatorluk, yani merkeziyetçi unsur kavramı, yerini merkezden kopma eğiliminde bulunan kuvvetlere bırakmaya başlamıştır. Dolayısıyla para hacminin aşırı derecede daralması, büyük toprak sahiplerinin malikanelerine kapanmaları sonucunu doğururken, aynı zaman içinde köle-işgücünün azalması da (yayılma savaşlarında toparlanıp getirilen köle neslinin tükenmesi, yenilerinin sağlanmasındaki mali imkansızlık) bunları topraklarına yeni bir düzen vermeye itmiş, topraklar ikiye bölünmüştür. Birinci toprak tipi, efendinin hası olup (indominicatum) konutla (villa) birlikte işlenebilir toprakların büyük bir kısmından meydana gelen toprak tipidir. Diğer toprak tipi özgür denen köylüler (koloni) arasında "çift" (manses) olan iki bölüme ayrılmıştır.

Koloni (köylüler) ürünlerinin onda biri kadarını toprak sahibine vermekle ve zamanlarının büyük bir kısmını da senyörün toprağında harcamakla yükümlü kılınmıştır.15 Tarımsal üretim ilişkilerinin şartlarındaki değişiklik, yaşamı daha da zorlaştırmıştır. Kolon sürekli, soydan gelme, ama gönüllü olmayan bir çiftçidir. Toprağa bağlılık onun için hem bir hak hem de zorunluluktur. Öyle ki toprağı terk edemez, kaçmaya teşebbüs ederse ağır bir şekilde cezalandırılır.

İmparator Julianus Apostata zamanında (361-262) saygın bir bilgin ve din adamı olan Kayseri Başpiskoposu, yoksul halkın yaşam düzeyini yükseltmek için çok çaba harcamıştır. Ancak merkezdeki Roma yönetimi bu uygar din adamının toplum üzerindeki etkisinden çekinerek Kapadokya´yı kuzey ve güney olmak üzere iki yönetsel bölgeye ayırmıştır. Roma İmparatorluğu´nun 395´te ikiye ayrılmasıyla Kapadokya Doğu Roma Devleti´nin (Bizans) hakimiyeti altında kalmıştır. Bizans döneminde Kapadokya Anadolu´nun iki piskoposluk merkezinden biri olmuştur.

Aynı zamanda üç büyük azizin memleketi olarak da bilinir. Bunlar, Kayseri Başpiskoposu Büyük Basil, Kardeşi Nissalı Gregory ve Naziruslu Gregory´dir. Aziz Basil kaya kiliselerin ve manastırların kurucusudur. Bizans´ın ilk yıllarında bölge sakin bir dönem yaşamıştır.

İmparatorluğun sınırlarının Kafkasya´ya kadar uzandığı düşünülürse, Kapadokya ve çevresi coğrafi bakımdan merkez durumundadır. Bölge halkı bu dönemde Helen-Roma fikirlerinden ziyade İran´ın etkisi altında kalmıştır. Doğu´dan güçlü Arap ve Sasani akınları başlamış, İmparator Heraclius Anadolu´nun önemli kısmını askeri eyaletlere ayırmıştır.

Kapadokya da bu eyaletlerden biridir. İmparatorluğun Doğu bölgelerinin işgal altında kaldığı, Hakiki Haç´ın Kudüs´ten kaçırılıp tekrar geri alınarak Kudüs´e götürüldüğü, savaşların aralıksız devam ettiği bu kargaşa döneminde Derinkuyu ve Kaymaklı gibi düz ovalarda yaşayan halk yeraltı şehirlerine, dağlık kesimlerde yaşayanlar ise kaya kilise ve hücrelere sığınmıştır.

Bizans Devleti bir yandan Arap ve Sasani akınlarıyla baş etmeye çalışırken, diğer yandan Focas zamanından başlayıp II. Basil döneminde doruğuna ulaşan yayılma siyaseti, ilk bakışta zaferlerle dolu ama uzun vadede yıkım getiren bir savaşlar dizisine yol açmakla kalmamış, feodalizmi azdırmıştır. Orduda hizmet edenlere toprak tahsis edildiğinden, bir süre sonra toprak sahibi askeri aristokrat grup ortaya çıkmış, kiliselerin ve feodallerin gücü artmıştır.

İmparator Basileos´un ölümünden sonraki çağda, büyük malikâneler hızla artarken asker ve köylü kökenli küçük mülkiyet çökmeye başlamıştır. Vergiler, resimler, angaryalar kadar, toprağa bağlılığın içerdiği bütün külfetlerin ağırlığı altında ezilen bağımlı köylünün gösterdiği tek tepki, çok kere nereye olduğunu bile bilmeden kaçmaktan ibarettir.

Ayrıca Bizans döneminde uzun süredir devam eden mezhep çatışmaları iyice artmış, İmparator III. Leon´un ikonları yasaklamasıyla ikonoklasm dönemi başlamıştır (726-843). Önce, Hıristiyanlara baskı yapan Sasanilerin ve din büyüklerinin tasvirine karşı olan Arapların saldırıları nedeniyle ikona yanlısı keşişler, Göreme, Ürgüp ve Avanos çevresindeki kayalık, kuytu bölgelere sığınmışlardır.

İkon kırıcı akımın Bizans´ta güç bulmasıyla taşlardan oyulmuş manastır ve kiliselere sığınanların sayısı da artmıştır. Bu dönem, İmparatoriçe Thedore´un ikonları tekrar serbest bırakmasıyla son bulmuştur. IX-XI. yüzyıllar arasında Göreme ve Zelve önemli bir manastır yerleşimine sahne olmuştur. Bu dönemde kuzeyde Pontus Krallığı´nın elinde olan Hıristiyanlık merkezleri Kapadokya´ya kaymıştır.

Toprak mülkiyetinin değişimi ve savaşların yarattığı sosyal bunalım, sefaleti, açlığı ve salgın hastalıkları da beraberinde getirmiştir. Bu dönem aynı zamanda, rahipler ile Bizans imparatorları arasında mülkiyet ve iktidar mücadelelerinin kızıştığı bir dönemdir.

Bu mücadelenin nedeni, manastır rahiplerinin bağış toplaması sonucu imparatorun hazinesinin küçülmesi, ordunun askersiz ve ikmalsiz kalması ve manastır mülkiyetini sınırlama yoluna gitmesidir. Bu mücadeleye rağmen, kilise önemli bir ekonomik güce ulaşarak Bizans halkındaki feodal-yoksul köylü ikilemini keskinleştirerek ileride patlayacak iç kavgalara zemin hazırlayacaktır. Bu zor hayat dini sığınma arayışlarını güçlendirdiğinden Kapadokya kiliselerine insan yığılmaları başlamış ve Bizans Selçuklu fetihlerine kapılarını ardına kadar açmış.

Bütün bu gelişmeler Bizans´ın Orta ve Doğu Anadolu´yu kolayca kaybetmesine zemin hazırlamıştı. Sonraki yıllarda Bizans Devleti´ndeki taht kavgaları Türk güçlerinin hâkimiyetini artırmıştır. Ancak Oğuz Türklerinin, nizami Bizans ordularıyla başa çıkması çok da kolay olmamış. İlk olarak 1064 yılında Kayseri ve Nevşehir yönüne doğru ilerledilerse de yenilgiye uğrayıp, geri çekilmek zorunda kalmışlardır. Bu tarihten sonra Alparslan´ın komutanlarından Afşin Bey Bizanslıları yenilgiye uğratıp bölgeyi ele geçirmiş, ama bu durum uzun sürmemiş. Anadolu´nun kapıları Türklere 1071 Malazgirt Savaşı ile açılmış.

17 VE 18. YÜZYILLARDA KAPADOKYA BÖLGESİNDE HÂKİMDİLER

Türkiye'de geçen yıl 747 bini aşkın turist balonla uçtu

Ajwa Otel Kapadokya gazetecilere kapısını açtı

Sakuralar Kapadokya’da görsel şölen oluşturdu

Kapadokya turizmi ele alındı

23 Nisan kutlamaları gökyüzünde başladı

Denizlili gençler Kapadokya’yı keşfetti

Balon turları Kapadokya'da turizmin lokomotifi oluyor

Kapadokya'da balon turları 2 gün ertelendi

Türkiye’de en çok ziyaret edilen 10 müzenin 3’ü Kapadokya’da

Rehberler turizm sezonuna hazırlanıyor