Nevşehir’in Göreme beldesinin 2 kilometre doğusunda yer alan bir kaya yerleşim yeri olan Göreme Açık Hava Müzesi, bölgenin turist akınına uğrayan gözde rotalarından birisi.
6 Aralık 1985 tarihinden bu yana doğal ve kültürel varlık olarak UNESCO’nun Dünya Mirası Listesi’nde yer alan Göreme Açık Hava Müzesi, manastır eğitim sisteminin başlatıldığı yer olarak biliniyor.
MS 4'üncü yüzyıldan 13'üncü yüzyıla kadar bölgede yoğun bir şekilde yaşanan manastır hayatı 1000 yıl boyunca sürmüştür.
Hıristiyanlık tarihinde önemli bir kişilerinden Kayseri Piskoposu Aziz Basil tarafından 4. yüzyılda bir dini eğitim ve düşünce merkezi olarak kurulmuştur.
Göreme Açık Hava Müzesi'nde Kızlar ve Erkekler Manastırı (Rahibeler Manastırı), Aziz Basil Kilisesi, Elmalı Kilise, Azize Barbara Kilisesi, Yılanlı Kilise, Malta Haçlı Kilise, Azize Catherine Kilisesi, Karanlık Kilise, Çarıklı Kilise ve Tokalı Kilise bulunuyor.
Müze kaya içine oyulmuş manastırlarda, kiliseler, şapeller, yemekhaneler, mutfaklar ve yaşam alanları bulunuyor.
Kiliseler , iki tür teknikle boyanmış dinsel içerikli resimler Hristiyanlık dönemine ışık tutuyor. Birincisi, doğrudan doğruya kaya yüzeyi düzeltilerek üzerine yapılan boyama; ikincisi ise, kaya üzerine yapılan secco (tempera) ve fresko tekniği ile yapılan boyamadır.
Kiliselerde bulunan dinsel içerikli resimler ve yazılarda Tevrat, İncil ve Hz. İsa'nın hayatından kesitler anlatılıyor.
TOKALI KİLİSE
10. yüzyılın sonu ile 11. yüzyılın başına tarihlenen “Tokalı Kilise” dört ana mekandan oluşuyor.
Tek Nefli Eski Kilise, Yeni Kilise, Eski Kilise’nin altındaki kilise ve Yeni Kilise’nin kuzeyindeki Yan Şapel bu çoklu mimari yapıda yer almaktadır.
Tokalı Kilisesindeki freskler, tonoz yüzeyine ve duvarların üst bölümüne yerleştirilmiştir.
Fresklerde ağırlıklı olarak kırmızı ve mavi renkler kullanılmıştır. Özellikle koyu mavi ton, Tokalı Kilise’yi diğer Kapadokya kiliselerinden ayıran en belirgin sanatsal özelliktir.
Hz. İsa’nın Hayatını Sahneleyen Freskler
Hz. İsa’nın hayatını konu alan sahneler, tonoz üzerinde panellere ayrılmış şekilde düzenlenmiştir.
Sağ kanattaki üst panelde: Müjde, Ziyaret, Bakireliğin İspatı, Beytüllahim'e Yolculuk, Doğum
Sol kanattaki üst panelde: Üç Müneccimin Tapınması, Masum Çocukların Katliamı, “Mısır'a Kaçış, Hz. İsa'nın Mabede Takdimi, Zekeriya'nın Öldürülmesi
Sağ kanattaki orta panelde: Elizabeth'in Takip Edilmesi, Vaftizci Yahya'nın Görevlendirilmesi, Vaftizci Yahya'nın Kehanetleri, Hz. İsa'nın Vaftizci Yahya ile Buluşması, Vaftiz, Kana Düğünü
Sol kanattaki orta panelde: Şarap Mucizesi, Ekmeklerin ve Balıkların Çoğaltılması, Havarilerin Görevlendirilmesi, Kör Adamın İyileştirilmesi, Lazarus'un Diriltilmesi
Sağ kanattaki alt panelde: Kudüs'e Giriş, Son Akşam Yemeği, İhanet, Hz. İsa Platus Önünde
Sol kanattaki alt panelde: Hz. İsa Golgota Yolunda, Hz. İsa Çarmıhta, Hz. İsa'nın Çarmıhtan İndirilmesi, İsa'nın Gömülmesi, Kadınlar Boş Mezar Başında, Hz. İsa'nın Cehenneme İnişi, Hz. İsa'nın Göğe Çıkışı.
ELMALI KİLİSE
11. yüzyılın ortası ile 12. yüzyılın başına tarihlenen “Elmalı Kilise” Kapadokya’daki en iyi korunmuş kaya kiliselerinden biridir.
Elmalı Kilisesi, dokuz kubbeli, dört sütunlu, kapalı haç planlı ve üç apsisli mimari yapısı ile dikkat çekmektedir.
Yapının ilk süsleme evresi, doğrudan kaya yüzeyine kırmızı boya ile işlenmiş haç motifleri ve geometrik bezemeler yer almaktadır. Kilisenin restorasyonu 1991 yılında tamamlanmıştır.
Elmalı Kilise Freskleri
Kilise duvarlarını süsleyen freskler, Hz. İsa’nın hayatı ve aziz tasvirleri ağırlıklı bir ikonografik programa sahiptir.
Deesis, Doğum, Üç Müneccimin Tapınması, Vaftiz, Lazarus’un Diriltilmesi, Başkalaşım, Kudüs’e Giriş, Son Akşam Yemeği, İhanet, Hz. İsa’nın Golgota Yolunda Yürüyüşü, Hz. İsa’nın Çarmıha Gerilmesi, Hz. İsa’nın Gömülmesi, Hz. İsa’nın Cehenneme İnişi, Kadınlar Boş Mezar Başında, Hz. İsa’nın Göğe Yükselişi
Eski Ahit (Tevrat) ikonografisini temsil eden freskler
İbrahim Peygamber’in Misafirperverliği ve Üç Yahudi Gencin Fırında Yakılması
Kapadokya kiliselerinde nadir görülen Eski Ahit ikonografisini temsil etmesi açısından önem taşımaktadır.
YILANLI KİLİSE
11. yüzyıla tarihlenen Yılanlı Kilise, adını duvar resimlerinde yer alan yılan/ejderhayı öldüren Aziz George ve Aziz Theodore tasvirlerinden almaktadır. Bu sahne, kilisenin en bilinen ve simgesel fresklerinden biridir.
Kilise, uzun koridorlu, alçak tavanlı ve kemerli bir plahana sahiptir. Girişi kuzey cephedendir. Güneydeki ek mekan ise mezarların bulunduğu düz tavanlı bir bölümdür. Apsis, sol uzun duvara oyulmuş olup kilise tamamlanmadan bırakılmıştır.
Girişin tam karşısında sol elinde İncil tutan Hz. İsa ve yanında kilisenin banisi
Tonozun doğusunda Ejderha ile savaşan Aziz George, Ejderha ile savaşan Aziz Theodore, Gerçek Haçı tutan Aziz Helena ve oğlu İmparator Konstantin
Tonozun batısında çıplak, uzun saçlı ve önünde palmiye ağacı bulunan Aziz Onuphrius, Takdis pozisyonunda Aziz Thomas ve elinde bir kitap bulunan Aziz Basil
AZİZE BARBARA ŞAPELİ
Azize Barbara Şapeli, Göreme Açık Hava Müzesi sınırları içerisinde yer almakta olup,
11. yüzyılın ikinci yarısına tarihlenen Azize Barbara Şapeli, haç planlı, iki sütunlu merkezi kubbeli bir mimari yapıya sahiptir. Orta Bizans dönemi kaya kiliselerinin karakteristik özelliklerini yansıtmaktadır.
Süsleme ve Motifleri
Şapelin süslemeleri, kırmızı boya ile doğrudan kaya yüzeyine uygulanmış ve duvarlar ve kubbe yüzeylerinde Zengin geometrik motifler, Mitolojik hayvan figürleri, Askerî semboller ve Taş dokusu izlenimi veren bezemeler yer almaktadır.
Azize Barbara Şapeli Duvar Resimleri
Şapelde yer alan sınırlı olan sahneler aziz kültürünü ve koruyucu figür geleneğini yansıtmaktadır.
Ana apsiste: İsa Pantokrator tasviri
Kuzey haç kolunda: At üzerinde ejderha ile savaşan Aziz George ve Aziz Theodore
Batı haç kolunda: Azize Barbara tasviri
ÇARIKLI KİLİSE
12. yüzyılın sonu ile 13. yüzyılın başına tarihlen Çarıklı Kilise’nin adı Hz. İsa’nın Göğe Yükselişi sahnesinin altında yer alan ayak izlerinden gelmektedir.
Kilise, iki sütunlu, çapraz tonozlu, üç apsisli ve dört kubbeli bir mimariye sahiptir. Ana kubbenin merkezinde Pantokrator İsa tasviri, çevresindeki madalyonlar içinde melek büstleri yer almaktadır.
Çarıklı Kilise Freskleri
Freskler, üslup ve ikonografi açısından Elmalı Kilise ve Karanlık Kilise freskleri ile benzerlikler göstermektedir.
Hz. İsa’nın hayatını konu alan sahneler, İbrahim Peygamber’in misafirperverliğini betimleyen Tevrat kaynaklı sahne, aziz ve bani (yaptıran) tasvirler yer almaktadır.
Duvar ve Tonoz Freskleri
Doğum, Üç Müneccimin Tapınması, Vaftiz, Lazarus’un Diriltilmesi, Başkalaşım, Kudüs’e Giriş, İhanet, Kadınlar Boş Mezar Başında, Hz. İsa’nın Göğe Yükselişi
RAHİBELER MANASTIRI
Rahibeler Manastırı ve Rahipler Manastırı genel olarak Kızlar ve Erkekler Manastırı olarak da adlandırılmaktadır.
Rahibeler Manastırı (Kızlar Manastırı)
Rahibeler Manastırı, altı–yedi katlı kaya kütlesinden oluşmaktadır. Birinci kata yemekhane, mutfak ve birkaç oda, ikinci katta yıkık durumdaki şapel ve üçüncü katta ise bir tünel aracılığıyla ulaşılan kilise bulunmaktadır.
Ana apsiste yer alan templon, Göreme’deki diğer kiliselerde nadir rastlanan bir mimari unsurdur.
Tüneller aracılığıyla sağlanan savunma sistemi Tehlike anlarında, yer altı şehirlerinde olduğu gibi sürgü taşları kullanılarak tüneller kapatılabilmektedir
Rahipler Manastırı (Erkekler Manastırı)
Rahibeler Manastırı’nın hemen sağında yer alan Rahipler Manastırı, dört katlı bir yapıdan oluşmaktadır. Fatkat erozyon nedeni ile katlar arası geçiş kapanmış durumda.
Nevşehir’in Göreme ilçesinde yer alan Göreme Açık Hava Müzesi’nin girişinde bulunan Aziz Basil Şapeli, 11. yüzyıla uzanan tarihi ve dikkat çekici duvar resimleriyle ziyaretçilerin ilgisini çekiyor.
AZİZ BASİL ŞAPELİ
11. yüzyıla tarihlenen Aziz Badi Şapeli, ikonografik süslemeleriyle bölgenin Bizans dönemi sanat anlayışını yansıtıyor.
Şapelin sütunlarla ayrılan narteks bölümünde yer alan mezar çukurları,kilisenin yalnızca ibadet değil, aynı zamanda gömü amacıyla da kullanıldığını gösteriyor.
Kilisenin ana apsisinde Hz. İsa portresi yer alırken, ön yüzünde Hz. Meryem ve Çocuk İsa tasviri bulunuyor. Kuzey duvarında at üzerinde Aziz Theodore, güney duvarında ise ejderle savaşan Aziz George figürü dikkat çekiyor. Ayrıca Aziz Demetrius ve iki azize tasviri de şapelin önemli ikonografik unsurları arasında yer alıyor.
Göreme Açık Hava Müzesi'nde sanal gezi yapmak için tıklayınız.
