Nevşehir ve çevresi, Anadolu’nun en kadim Türk yurtlarından biridir. 15. ve 16. yüzyıllarda Oğuz boylarına mensup birçok Türkmen aşireti bu bölgeye yerleşerek kalıcı köyler kurmuştur. Bu aşiretler arasında en dikkat çekenlerden biri, kökeni Oğuzların Beydilli boyuna dayanan Boynuinceli Türkmenleridir. Bu topluluk, Anadolu’nun Türkleşme sürecinde önemli bir rol oynamış ve bölgeye kendi kültürel dokusunu taşımıştır.
Boynuinceli Türkmenleri, Orta Anadolu’da hem göçebe hem yerleşik hayatın izlerini taşıyan bir topluluktur. Yüzyıllar boyunca tarım, hayvancılık ve kervan yolları üzerindeki ticaretle uğraşmış; Nevşehir’in etnik yapısında kalıcı bir iz bırakmıştır. Onların izleri bugün hâlen köy adlarında, soyadlarında ve yöre halkının geleneklerinde yaşamaktadır.
Boynuinceli
Boynuinceli adı, muhtemelen topluluğun liderinden veya yerleştiği coğrafi bir özellikten gelmektedir. Osmanlı tahrir defterlerinde “Boynuinceli Oymağı” adıyla kayıtlı olan bu Türkmen grubu, Dulkadirli Beyliği’nin ardından Osmanlı hâkimiyetine girmiştir. Göçebe yapıya sahip olan Boynuinceliler, yazları yaylalarda, kışları ise verimli ovalarda konaklamışlardır.
Zamanla göçer hayatın zorlukları nedeniyle yerleşik düzene geçen Boynuinceliler, özellikle Niğde, Aksaray, Nevşehir ve Kayseri çevresinde köyler kurmuşlardır. Bu yerleşimlerde hem tarım hem de hayvancılıkla uğraşmış, bölgedeki sosyal yapının şekillenmesinde belirleyici olmuşlardır.
Boynuinceli Oymağı
Boynuinceli oymağı, Osmanlı döneminde hem askerî hem de idarî anlamda etkin bir topluluk olarak bilinir. 16. yüzyıl kayıtlarında vergi muafiyeti bulunan bazı ailelerin devlet hizmetinde yer aldığı görülmektedir. Bu durum, oymak yapısının sadece göçebe bir topluluk olmadığını, aynı zamanda devlet düzenine entegre olduğunu da gösterir.
Zamanla Boynuinceli oymağı, farklı alt cemaatlere ayrılmış ve her biri farklı köylere veya kasabalara yerleşmiştir. Bu cemaatlerin isimleri, günümüzde hâlâ Nevşehir ve çevresindeki köy adlarında yaşamakta; topluluğun tarihsel köklerini canlı tutmaktadır.
Herikli Cemaati
Herikli cemaati, Boynuinceli oymağının en eski ve en tanınmış kollarından biridir. Adını muhtemelen “Herik” adlı bir yerleşimden veya eski bir Türkmen beyinden almıştır. Osmanlı arşivlerinde Herikli adı, 16. yüzyıldan itibaren sıkça görülür ve bu da onların bölgede köklü bir geçmişe sahip olduğunu gösterir.
Herikliler, genellikle ziraat ve hayvancılıkla geçimlerini sağlamışlardır. Nevşehir ve Niğde çevresindeki yerleşimlerde Herikli soyadını taşıyan ailelere günümüzde de rastlanmaktadır. Bu, onların tarihî sürekliliğini ve bölgeyle bütünleşmesini gösteren önemli bir unsurdur.
Bekdik
Bekdik Türkmenleri, Boynuinceli oymağıyla yakın bağlara sahip bir topluluktur. Anadolu’nun pek çok yerinde Bekdik adlı köylere rastlanması, bu topluluğun geniş bir alana yayıldığını gösterir. Nevşehir’de ise özellikle Ürgüp, Avanos ve Gülşehir çevresinde yoğun olarak yerleşmişlerdir.
Bekdikler tarım, bağcılık ve koyun yetiştiriciliğiyle uğraşmış, yöre halkının ekonomik ve kültürel yapısına katkı sağlamışlardır. Ayrıca Bekdik köylerinde bulunan eski mezar taşları, Türkmen geleneğinin izlerini taşıyarak bu topluluğun tarihî varlığını belgelemektedir.
Karacakürd Türkmenleri
Karacakürd Türkmenleri, adlarını muhtemelen yaşadıkları coğrafyadan veya liderlerinden almıştır. “Kürd” kelimesi burada etnik anlamda değil, bir lakap veya yer adı olarak kullanılmıştır. Boynuinceli oymağına bağlı bu topluluk, Osmanlı kayıtlarında Niğde sancağı çevresinde görünmektedir.
Karacakürdler, yerleşik hayata geçtikten sonra genellikle tarım ve hayvancılıkla uğraşmışlardır. Bugün Nevşehir yöresinde hâlâ bu topluluktan izler taşıyan aileler ve köy adları bulunmaktadır. Onların kültürel mirası, halk hikâyeleri ve yerel geleneklerde yaşamaya devam etmektedir.
Salarlı
Salarlı cemaati, Boynuinceli Türkmenlerinin kardeş topluluklarından biridir. Osmanlı tahrir defterlerinde adlarına 16. yüzyıl ortalarından itibaren rastlanır. Bu cemaat, göçer hayat tarzını bir süre sürdürmüş, ardından Acıgöl ve Derinkuyu civarında yerleşik hayata geçmiştir.
Salarlılar, bölgedeki diğer Türkmen topluluklarıyla iç içe yaşamış, kültürel alışveriş içinde bulunmuşlardır. Geleneksel dokuma ve el sanatları, bu cemaatin kadınları arasında uzun yıllar devam etmiştir. Ayrıca dini bayramlarda yapılan törenler ve yemek gelenekleri, günümüze kadar taşınan özgün unsurlardandır.
Sanlı
Sanlı oymağı, Boynuinceli topluluğu içinde küçük ama itibarlı bir cemaattir. Adının “şanlı” kelimesinden türediği, bu ismin cemaatin kahramanlık ve onur anlayışını yansıttığı düşünülmektedir. Osmanlı döneminde bazı Sanlı aileleri sipahi olarak hizmet etmiş, askerî kayıtlarda yer almıştır.
Nevşehir ve çevresinde Sanlı soyadını taşıyan bazı aileler, bu tarihsel bağın yaşayan temsilcileridir. Topluluk, sosyal yapıya uyum sağlamış ve bölge halkı arasında güvenilirliğiyle tanınmıştır. Bu durum, onların toplumsal düzen içindeki köklü yerini gösterir.
Savcılı
Savcılı cemaati, Boynuinceliler içinde üretkenliğiyle öne çıkar. Bu topluluk, çoğunlukla çiftçilik ve koyun yetiştiriciliğiyle geçimini sağlamıştır. Nevşehir’de “Savcılı” adını taşıyan köylerin bulunması, bu cemaatin kalıcı izler bıraktığını kanıtlar niteliktedir.
Savcılılar, aynı zamanda bölgedeki dini ve sosyal dayanışma ağlarının da aktif üyeleri olmuştur. Cemaat içindeki yardımlaşma kültürü, zamanla Nevşehir’in toplumsal dokusuna işlemiştir. Bu dayanışma ruhu, Türkmen geleneğinin Anadolu’daki en güçlü göstergelerindendir.
Sıddıklı
Sıddıklı cemaati, adını muhtemelen “Sıddık” adındaki bir beyden veya dini bir kişilikten almıştır. Boynuinceli Türkmenleriyle birlikte Nevşehir ve çevresine yerleşen bu topluluk, Osmanlı arşivlerinde 16. yüzyıl ortalarından itibaren görünür.
Sıddıklılar, tarımın yanı sıra hayvancılıkla da uğraşmış; zamanla yerel halkla kaynaşarak kültürel etkileşimi güçlendirmiştir. Sıddıklı köyü adıyla anılan yerleşimler, bu cemaatin tarihî mirasının canlı birer hatırasıdır.
Şerefli
Şerefli cemaati, adını “şeref” kelimesinden alarak, itibar ve saygınlığı sembolize eder. Bu cemaatin üyeleri genellikle toplumda sözü dinlenen, adaletli kişiler olarak tanınmıştır. Osmanlı belgelerinde Şerefli köyü ve cemaatine ait kayıtlar mevcuttur.
Bu topluluk, hem ahlaki değerleriyle hem de üretim faaliyetleriyle tanınır. Günümüzde de Şerefli soyadını taşıyan aileler, atalarının bu erdemli geçmişini yaşatmaktadır. Nevşehir’deki bazı eski mezar taşları, bu cemaatin tarihsel varlığını göstermektedir.
Kütüklü
Kütüklü oymağı, Boynuinceliler arasında daha küçük bir kol olmakla birlikte, üretim becerileriyle öne çıkmıştır. Adlarını muhtemelen ormanlık bölgelerde yaşamalarından veya marangozlukla uğraşmalarından almışlardır.
Nevşehir çevresinde hâlen “Kütüklü” soyadını taşıyan ailelerin varlığı, bu oymağın kalıcı izlerini ortaya koyar. Ayrıca, Kütüklü oymağının bazı kollarının el sanatları ve ağaç işçiliğinde yetkin olduğu bilinmektedir.
Kürd Mihmadlı
Kürd Mihmadlı oymağı, Boynuincelilerle aynı dönemde Nevşehir’e yerleşmiş bir Türkmen koludur. “Mihmadlı” sözcüğü, “misafirperver” anlamındaki “mihman” kelimesinden türetilmiştir. Bu cemaat, dostluk ve konukseverliğiyle tanınmıştır.
Osmanlı kayıtlarında bu oymağın Niğde ve Nevşehir sancaklarında yer aldığı görülür. Kürd Mihmadlı topluluğu, çevre köylerle ticaret yaparak sosyal ilişkilerini güçlendirmiştir. Onların kültürel etkisi, bölgedeki birçok yerel gelenekte yaşamaktadır.
Kurutlu
Kurutlu oymağı, muhtemelen adını “kurut” adı verilen yoğurt kurusundan almıştır. Göçebe dönemlerinde süt ürünleriyle geçinen bu cemaat, hayvancılıkla uğraşan bir Türkmen koludur. Kurutlu adı, onların üretim biçimini ve yaşam tarzını simgeler.
Nevşehir çevresinde yerleşen Kurutlular, zamanla tarıma yönelmiş ve yerleşik düzene geçmiştir. Bu geçiş, onların kültürel zenginliğini koruyarak toplumsal yapıya uyum sağlamasını kolaylaştırmıştır.
Kırıklı
Kırıklı oymağı, muhtemelen “kır” kelimesinden türemiştir ve açık arazilerde yaşayan göçebe toplulukları ifade eder. Boynuinceli Türkmenleri arasında pastoral yaşam biçimini en uzun süre sürdüren gruplardan biridir.
Kırıklılar, küçükbaş hayvancılıkla uğraşmış ve geniş meralarda konaklamıştır. Zamanla Nevşehir’in kırık arazilerinde yerleşerek köyler kurmuş, bölge ekonomisine katkı sağlamışlardır. Bu cemaatin kültürel izleri, halk müziği ve geleneksel giyim tarzlarında da görülebilir.
İcikli
İcikli cemaati, Boynuincelilerle birlikte Nevşehir çevresine yerleşmiş küçük ama köklü bir topluluktur. Adının kökeni kesin olarak bilinmemekle birlikte, bölgedeki İcikli köyüyle ilişkilendirilmektedir.
Bu cemaat, Osmanlı kayıtlarında tarım ve hayvancılıkla uğraşan üretken bir grup olarak yer alır. Günümüzde de İcikli soyadını taşıyan aileler, bu tarihî topluluğun devamı niteliğindedir.
Herikli (Yeniden)
Herikli oymağının ikinci kez anılması, bu topluluğun Boynuinceliler içindeki özel konumunu gösterir. Hem nüfus yoğunluğu hem de tarihî etkisi bakımından Herikliler, Nevşehir çevresinde en tanınan Türkmen kollarından biridir.
Herikliler, geleneklerine bağlılıklarıyla bilinir ve halk arasında saygı görürler. Bu topluluk, Boynuincelilerin kültürel sürekliliğini temsil eden en güçlü örneklerden biridir.
Boynuinceli Türkmenleri ve onlara bağlı oymaklar, Nevşehir’in tarihsel kimliğinde köklü bir yer tutar. Göçebe yaşamdan yerleşik düzene geçişleri, Anadolu’nun Türkleşme sürecinin canlı örneklerinden biridir.
Bugün bölgedeki birçok köy ve soyadı, bu kadim toplulukların mirasını taşımaktadır. Boynuinceliler, sadece bir aşiret değil; Anadolu kültürünün yaşayan bir hafızasıdır.
