Nevşehir iline bağlı bu köy, Avanos’un tarihi dokusunu tamamlayan önemli bir kültürel miras noktası olarak öne çıkar. Hem tarihî hem coğrafi özellikleriyle bölgenin kimliğini yansıtan Sarıhıdır, suyla bereketin, gelenekle modernliğin buluştuğu nadir köylerden biridir.
Sarıhıdır Köyü’nün temellerinin Damat İbrahim Paşa döneminde, yerleşik yaşama geçen Türkmen aşiretleri tarafından atıldığı tahmin edilmektedir. Ancak köyde yapılan yüzey araştırmalarında bulunan taş kalıntılar, mezar taşları ve mimari izler, burada çok daha eski uygarlıkların yaşadığına işaret eder. Bu da Sarıhıdır’ın tarihinin yalnızca Osmanlı dönemine değil, daha önceki medeniyetlere kadar uzandığını gösterir.
Kızılırmak’ın kıyısında kurulu olan Sarıhıdır Köyü, Nevşehir merkezine 23 kilometre, Avanos ilçesine ise 16 kilometre uzaklıktadır. Bölgenin ulaşımı oldukça kolaydır; Avanos’tan geçen yol köye kadar asfalt olarak uzanır. Kızılırmak’ın hemen kenarında yer alan köy, özellikle gün batımında ırmak kıyısında oluşan manzarasıyla fotoğraf tutkunlarının ilgisini çeker.
Köyün en dikkat çekici yapılarından biri, Sarıhıdır Eski Camii’dir. Tam olarak ne zaman inşa edildiği kesin olarak bilinmese de, mimari özellikleri 19. yüzyılın sonlarına işaret eder. Taş işçiliği, kemerli pencereleri ve mihrap detaylarıyla bölgedeki diğer Osmanlı dönemi camileriyle benzerlik taşır. Bugün cami, hem ibadet hem de köyün tarihsel hafızasını yaşatmak için koruma altındadır.
Köyün ismi hakkında halk arasında iki güçlü rivayet vardır. Bunlardan ilki, köyün çevresindeki sarı topraklardan geldiği yönündedir. Diğer rivayet ise daha manevi bir anlam taşır: “Sarı” adında bir dervişle “Hıdır” adlı bir ermişin burada buluştuğu ve köyün adının bu iki isimden türediği söylenir. Bu hikâye, köyün manevi atmosferine mistik bir derinlik kazandırır.
1915 yılına ait Osmanlı nüfus defterlerine göre Sarıhıdır’da o dönem yaklaşık 40 hanede 200 civarında kişi yaşamaktaydı. Köyün nüfusu genellikle tarım ve hayvancılıkla uğraşan ailelerden oluşmaktaydı. O yıllarda köy halkının önemli bir kısmı okuma yazma bilmezken, dini eğitim medrese aracılığıyla sürdürülmekteydi.
Cumhuriyet döneminden sonra şehirleşme süreciyle birlikte Sarıhıdır’dan Avanos ve Nevşehir’e göçler başlamıştır. Ancak buna rağmen köy, yaz aylarında nüfus yoğunluğu yaşayan bir yerleşim olmaya devam etmektedir. Gurbetten dönen köylüler, yaz aylarında evlerini onarıp tarla işlerine katılırlar. Günümüzde köy nüfusu 250 civarındadır
Sarıhıdır ekonomisinin temeli her zaman tarım olmuştur. Kızılırmak’ın bereketli suları sayesinde buğday, arpa, pancar ve mısır üretimi yaygındır. Ayrıca Kızılırmak’ta yapılan balıkçılık, köy halkının ek gelir kaynaklarından biridir. Hayvancılık ise aile ölçeğinde sürdürülmektedir. Son yıllarda köyde organik tarım girişimleri ve yerel ürün satışı da artmaktadır.
Köy, 1985 yapımı “Gülibik” filminin çekimlerine ev sahipliği yaparak Türk sinemasında da yerini almıştır. Yönetmen Osman Aydoğan’ın yönettiği bu film, köyün doğal güzelliklerini ve Anadolu insanının samimi yaşamını beyaz perdeye taşımıştır. Bu sayede Sarıhıdır, bir dönem sinemaseverlerin ilgisini çekmiş ve kültürel hafızada yer edinmiştir.
Sarıhıdır’da sadece cami değil, geleneksel taş evler, su arkları ve eski değirmen kalıntıları da kültürel miras kapsamında değerlendirilmektedir. Bu yapılar restore edilirse, köy önemli bir ekoturizm destinasyonu hâline gelebilir. Kızılırmak kıyısında yapılacak yürüyüş yolları, yerel ürün satış noktaları ve pansiyonlarla köy, Avanos’un turizm rotasına entegre edilebilir.
